- चांगली झोप शरीर आणि मनासाठी का आवश्यक आहे? जाणून घ्या बाळांपासून ज्येष्ठ नागरिकांपर्यंत वयानुसार किती तास झोप आवश्यक आहे, झोपेचे फायदे आणि झोप कमी झाल्यास होणारे दुष्परिणाम – सर्व माहिती मराठीत.
- मानसिक आणि शारीरिक आरोग्य टिकवण्यासाठी वयाप्रमाणे झोपेची गरज वेगवेगळी असते.
| वयाचे गट | आवश्यक झोप (तासांमध्ये) | महत्वाचे फायदे |
|---|---|---|
| 👶 बाळं (०–१ वर्षे) | १४–१६ तास | मेंदू आणि शरीराची जलद वाढ, रोगप्रतिकारक शक्ती वाढते |
| 🧒 लहान मुलं (१–५ वर्षे) | १०–१३ तास | ऊर्जा टिकते, शिकण्याची क्षमता वाढते, मूड सुधारतो |
| 👦 शालेय वयातील मुलं (६–१२ वर्षे) | ९–११ तास | अभ्यासात एकाग्रता, शारीरिक तंदुरुस्ती, मानसिक आरोग्य सुधारते |
| 👱♂️ किशोरवयीन (१३–१८ वर्षे) | ८–१० तास | एकाग्रता वाढते, मानसिक ताण कमी होतो, शारीरिक विकास टिकतो |
| 🧑 प्रौढ (१८–६० वर्षे) | ७–८ तास | ऊर्जा टिकते, हृदय व मेंदूचे आरोग्य राखले जाते, रोगप्रतिकारक शक्ती मजबूत होते |
| 👵 ज्येष्ठ नागरिक (६० वर्षांनंतर) | ६–७ तास | हृदय, मेंदू आणि पचनसंस्था निरोगी राहते, झोपेची गुणवत्ता सुधारते |
1.बाळं (०–१ वर्षे)
- नवजात बाळांच्या वाढीसाठी झोप खूप महत्त्वाची असते. या वयात मेंदू, शरीर आणि रोगप्रतिकारक शक्ती झपाट्याने विकसित होत असल्यामुळे त्यांना दिवसाला साधारण १४ ते १६ तासांची झोप आवश्यक असते. पुरेशी झोप घेतल्याने बाळाचा मूड चांगला राहतो, रडारड कमी होते आणि वजन वाढण्यास मदत होते. त्यामुळे बाळांना शांत व सुरक्षित वातावरणात झोपवणे पालकांसाठी अत्यंत आवश्यक आहे.
2.लहान मुलं (१–५ वर्षे)
- या वयातील मुलांची शारीरिक वाढ, हाडं मजबूत होणं आणि मेंदूचा विकास झोपेवर मोठ्या प्रमाणात अवलंबून असतो. लहान मुलांना दिवसाला साधारण १० ते १३ तासांची झोप आवश्यक असते. पुरेशी झोप मिळाल्यास त्यांची एकाग्रता वाढते, शिकण्याची क्षमता सुधारते आणि दिवसभर खेळताना त्यांच्यात ऊर्जा टिकून राहते. जर मुलांना झोप कमी मिळाली तर ते चिडचिड करतात, भूक कमी लागते आणि आरोग्यावर नकारात्मक परिणाम होतो.
3.शालेय वयातील मुलं (६–१२ वर्षे)
- शालेय वयातील मुलं दिवसभर अभ्यास, खेळ आणि विविध उपक्रमांमध्ये व्यस्त असतात. त्यामुळे त्यांना शरीर आणि मेंदूला पुरेशी विश्रांती मिळावी यासाठी ९ ते ११ तासांची झोप गरजेची आहे. पुरेशी झोप घेतल्यास त्यांची स्मरणशक्ती सुधारते, अभ्यासात लक्ष केंद्रित होते आणि शारीरिक तंदुरुस्ती टिकून राहते. कमी झोपेमुळे मात्र अभ्यासात मागे पडणे, चिडचिड, थकवा आणि लवकर आजारी पडणे यासारख्या समस्या दिसून येतात.
4.किशोरवयीन (१३–१८ वर्षे)
- किशोरवयात शरीराची उंची, वजन आणि हार्मोन्समध्ये मोठे बदल होत असतात. या वयात मेंदू सतत नवीन गोष्टी शिकतो आणि आत्मविश्वास वाढतो. त्यामुळे किशोरवयीन मुलांना दररोज ८ ते १० तासांची झोप आवश्यक आहे. पुरेशी झोप मिळाल्यास त्यांची एकाग्रता सुधारते, अभ्यासाची कार्यक्षमता वाढते आणि मानसिक ताण कमी होतो. झोप कमी झाल्यास मात्र चिडचिड, एकाग्रतेचा अभाव, वजन वाढणे आणि तणावसंबंधी समस्या निर्माण होऊ शकतात.
5.प्रौढ (१८–६० वर्षे)
प्रौढ वयात कामाचा ताण, कौटुंबिक जबाबदाऱ्या आणि जीवनशैली यामुळे झोपेची कमतरता होण्याची शक्यता जास्त असते. तरीही आरोग्य चांगले राखण्यासाठी दररोज ७ ते ८ तासांची गाढ झोप घेणे अत्यंत आवश्यक आहे. पुरेशी झोप घेतल्यास रोगप्रतिकारक शक्ती मजबूत राहते, हृदय व मेंदूचे आरोग्य टिकते आणि दिवसभर काम करण्यासाठी ऊर्जा मिळते. सतत कमी झोप झाल्यास लठ्ठपणा, मधुमेह, हृदयरोग आणि मानसिक ताण यांचा धोका वाढतो.
6.ज्येष्ठ नागरिक (६० वर्षांनंतर)
- वय वाढल्यावर शरीराची ऊर्जा कमी होऊ लागते आणि झोपेची गरज थोडी घटते. ज्येष्ठ नागरिकांना दिवसाला साधारण ६ ते ७ तासांची झोप पुरेशी असते. नियमित झोप घेतल्यास त्यांचे हृदय, मेंदू आणि पचनसंस्थेचे आरोग्य चांगले राहते. अनेकदा वयामुळे रात्री वारंवार जाग येणे, गाढ झोप न लागणे किंवा लवकर उठणे या समस्या दिसून येतात. त्यामुळे हलका आहार, थोडा व्यायाम आणि शांत वातावरण यामुळे ज्येष्ठांना दर्जेदार झोप मिळण्यास मदत होते.
प्रौढ व्यक्तीला सरासरी ७ ते ८ तासांची गाढ झोप आवश्यक असते. लहान मुलं व किशोरवयीन यांना जास्त झोप लागते (९–११ तास), तर ज्येष्ठ नागरिकांना थोडी कमी झोप (६–७ तास) पुरेशी असते. झोपेची खरी गरज प्रत्येकाच्या शरीराच्या ऊर्जेनुसार बदलते, पण पुरेशी झोप घेतल्याने मन शांत राहते, रोगप्रतिकारक शक्ती वाढते आणि दिवसभर ताजेतवाने वाटते.
- महत्वाचे म्हणजे झोप झाल्यानंतर शरीर व मन प्रसन्न, ऊर्जावान व ताजेतवाने वाटले पाहिजे.